Dit artikel is oorspronkelijk verschenen in kwartaalblad Aether, nummer 120.
Jos Cleber, uit te spreken als Jos Clébèr. Trombonist, componist, arrangeur, orkestleider, producer. Zijn bekendste compositie schreef hij in 1957: De postkoets, oorspronkelijk als herkenningsmelodie voor het radioprogramma Met de postkoets door Nederland Met een tekst van Ferry van Delden - "Ver over berg en dal klonk er het hoorngeschal" - werd het een grote hit in de uitvoering door het zangeressenduo 'De Selvera's'. Cleber leidde toen inmiddels vijf jaar (samen met Gerard van Krevelen) het AVRO-orkest De Zaaiers, dat niet minder dan 14 jaar heeft bestaan. Het bestond uit ca. 25 musici en was Iange tijd één van de populairste amusementsorkesten. 50 jaar geleden werd het orkest opgeheven; en 100 jaar geleden (op 2 juni 1916) werd Jozef Cleber geboren.
CONCERTGEBOUWORKEST Na een periode bij het AVRO-Dansorkest kreeg Cleber in 1942 een aanstelling als trombonist bij het Concertgebouworkest. Daarvoor moest hij zich aanmelden als lid van de Kultuurkamer. Tijdens de bezettingsjaren studeerde hij ook nog directie, harmonie en contrapunt bij de componist Kees van Baaren in Amsterdam. Een ontmoeting met orkestleider Theo Uden Masman leidde ertoe dat Cleber in mei 1945 als trombonist bij diens dansorkest The Ramblers kwam. Echter niet voor lang, want inmiddels had hij van dirigent Dolf van der Linden het verzoek gekregen als trombonist en arrangeur mee te werken aan een nieuw te vormen radio-orkest, het Metropole Orkest. Vanaf de oprichting in november 1945 tot mei 1948 zou Cleber aan dit orkest verbonden blijven. ln diezelfde periode leidde hij ook een eigen twaalfkoppig ensemble, Selecta. Daarnaast speelde hij trombone in enkele door Dolf van der Linden geleide studioformaties, zoals het Decca Swing Combo. NAAR INDIE ln juni 1948 vertrok hij naar Nederlands-lndië. Daar stelde hij op verzoek van Radio Batavia een groot amusementsorkest samen, het Cosmopolitain Orkest, bestaande uit veertig musici van verschillende nationaliteiten. Hij zou er tot 1951 blijven. Na de soevereiniteitsoverdracht, eind december 1949, kreeg Cleber van de Nederlandse regering opdracht het lndonesische volkslied 'lndonesia Raya' te orkestreren voor symfonieorkest. De orkestratie was een geschenk van Nederland aan de jonge republiek lndonesië.
TERUG BIJ DE AVRO Toen hij in 1951 terugkeerde uit lndonesië trad Cleber in dienst bij de AVRO, waar hij - samen met Gerard van Krevelen - het AVRO-Theaterorkest dirigeerde. Daarnaast kreeg hij van directeur Willem Vogt de opdracht een nieuw allround amusementsorkest samen te stellen. Eind april 1952 werd het nieuwe orkest, De Zaaiers - genoemd naar het grote wandplastiek boven de ingang van de AVRO-studio - aan de luisteraars voorgesteld. Een jaar later werd ook hier een Cosmopolitain Orkest opgericht, bestaande uit De Zaaiers, aangevuld met extra strijkers. ln de tweede helft van de jaren vijftig en de eerste helft van de jaren zestig was hij ook een van de vaste dirigenten van platenmaatschappij Phonogram. Hij maakte onder meer opnamen met Mieke Telkamp, Corry Brokken, Conny Stuart, Willy Alberti en Jules de Corte. Verder trad hij o.a. op met Yma Sumac, Lys Assia, Vera Lynn, Rosemary Clooney en Judy Garland.
AFRIKAANS UITSTAPJE ln het voorjaar van 1962 vertrok Cleber naar Zuid-Afrika. Voor de Suid Afrikaanse Uitsaal Korporasie in Johannesburg zou hij een nieuw orkest formeren. Hij kon echter niet vol- doende musici vinden en keerde in 1964 terug naar Nederland. ln februari 1964 was hij weer bij de AVRO in Hilversum. Hij nam er opnieuw de leiding op zich van De Zaaiers en het Cosmopolitain Orkest. Pogingen om deze orkesten aan te passen aan de veranderende muzikale smaak, onder andere door uitbreiding van de ritmesectie, strandden vanwege geldgebrek. ln 1966 besloot de AVRO vanwege de steeds toenemende personeelskosten beide orkesten op te heffen. ln de zomer van dat jaar kreeg Jos Cleber een aanstelling als muziekadviseur bij de AVRO-televisie. ln deze functie was hij onder meer vanaf 1968 tot aan zijn pensionering in 1981 de producer van Jonge mensen op (weg naar) het concertpodium. Voor dit door Joop Stokkermans geregisseerde programma rekruteerde Cleber veelbelovende studenten van Nederlandse en buitenlandse conservatoria, die vervolgens de gelegenheid kregen hun muzikale talenten voor de televisie te presenteren. Hij arrangeerde veel muziek in verschillende genres voor het programma. Ook had Cleber de muzikale leiding bij het jaarlijkse Grand Gala du Disque.
VEELZIJDIG ln de loop der jaren heeft Cleber veel gecomponeerd, o.a. muziek bij speelfilms, documentaires en radio- en televisiespelen. Hij orkestreerde de musical die Toon Hermans in 1952 schreef en die in 1953 door de AVRO-radio is uitgezonden. Cleber maakte in de loop der jaren ook honderden arrangementen, niet alleen voor zijn eigen orkesten, maar tevens voor het Metropole Orkest en het Promenade Orkest. Een groot deel hiervan bevindt zich in de collectie van de (in 2013 gesloten) Muziekbibliotheek van de Omroep.
ln 1981 ging Cleber met pensioen. Daarmee kwam ook een einde aan zijn muzikale carrière. Hij kreeg nu volop tijd om zich te wijden aan zijn grote hobby, het schilderen, totdat dit begin jaren '90 door een blijvende motorische storing als gevolg van een licht herseninfarct onmogelijk werd. Na een kort ziekbed kwam op 21 mei 1999 plotseling een einde aan het leven van een man die bijna een halve eeuw lang actief was geweest in de meest uiteenlopende muzikale genres.
Jan Jaap Kassies
Bron: artikel Rob van Putten* Jos Cleber in de OmroepmuziekWiki (incl. werkenoverzicht in de omroepmuziekcollectie)
Op 2 juni 2016 zond RTi Hilversum deze Jos Cleber-aflevering van Co Snels radioprogramma Studio Hilversum uit.