In deze periode zendt VARA/BNN de documentaireserie 'De strijd' uit via NPO 2.
Daarin zien wij een aanleiding om dit artikel opnieuw onder de aandacht te brengen.
Het werd oorspronkelijk gepubliceerd in mei 2012.
Op 1 mei wordt al sinds lange tijd De Internationale gezongen, symbool voor de strijd van de arbeidersbeweging voor een betere maatschappij. Strijdliederen behoorden vanaf het begin tot de kern van de VARA-programmering; elke uitzenddag opende en sloot met een lied, veelal gezongen door een koor van de Bond van Arbeiderszangkoren.
Na de verkiezingen van april 1933 trad het kabinet-Colijn aan, dat het gezag wilde herstellen en versterken, en strenge controle wilde op ‘de politiek in de radio’. Dit culmineerde in een rigoureuze beperking op het uitzenden van strijdliederen, om zo de ‘funeste’ invloed van de VARA een halt toe te roepen. Op 17 oktober ontving de VARA een brief waarin uitzending van De Internationale in elke vorm werd verboden. Alleen strijdliederen waarin, zonder de huidige maatschappij te verwerpen, een betere toekomst wordt bezongen, waren nog toegestaan. Het niet lang daarvoor gecomponeerde Solidariteitslied (Voorwaarts en niet vergeten) van Hanns Eisler zou voorlopig niet meer klinken via de ether.
Een ander strijdlied van zijn hand, genoteerd in de maand waarin Colijn aan de macht kwam, lag bijna 80 jaar op ontdekking te wachten in de kelder van de Muziekbibliotheek.
De Flierefluiters
De Muziekbibliotheek van de Omroep (MB) is ca. 70 jaar geleden tot stand gekomen. Voordien hadden de omroepverenigingen (AVRO, VARA, KRO, NCRV en VPRO) elk een eigen collectie bladmuziek. Doordat de MB-collectie nog niet volledig in kaart is gebracht duiken er de laatste tijd, nu wat intensiever naar het ‘oude materiaal’ wordt gekeken, regelmatig bijzondere zaken uit de pre-automatiseringsperiode (voor 1980) op. Behalve honderden handgeschreven Nederlandse composities bevinden zich daar ook interessante werken van Duitse hand onder. Na de vondst van het Pianoconcert van Hindemith-leerling / Mendelssohn-prijswinnaar Bernard Heiden (totaal onbekend – wie gaat het uitvoeren?) kwam zeer recent het manuscript van het Mariannelied van Hanns Eisler uit een oude VARA-map tevoorschijn. Het gaat om een ‘Bearbeitung eines holländischen Sozialistenmarsches’ voor blaasorkest (incl. piano, banjo en slagwerk), die Eisler in 1933 schreef voor het destijds vermaarde VARA-ensemble De Flierefluiters. Het Mariannelied (oorspr. La Marianne) werd in 1883 gecomponeerd door ene Léon Trafiers – een man over wie zo weinig bekend is dat zijn naam op de Nederlandse uitgave als ‘Frafiers’ staat vermeld.
Door Eisler gedirigeerd
Hanns Eisler, wiens 50ste sterfdag dit jaar wordt herdacht, ontvluchtte zijn geboorteland nadat Hitler er in 1933 aan de macht kwam; iemand die een jaar eerder het Solidariteitslied had geschreven (met Bertolt Brecht) had daar weinig meer te zoeken. Aan het begin van zijn ballingschap deed hij even Hilversum aan; hij was daar in december al eens geweest om, samen met de grote zanger Ernst Busch, mee te werken aan een Oudejaarsconcert voor de VARA-radio, begeleid door De Flierefluiters. Een VARA-medewerker had het tweetal op de trein terug naar Berlijn gezet en gezegd dat ze in geval van nood altijd welkom waren.
Terwijl Ernst Busch nog vele malen voor de VARA-microfoon zou optreden – hij heeft zelfs enige tijd in Nederland gewoond – bleef Eislers aanwezigheid hier beperkt. Dankzij het monnikenwerk van Ad Maatjens – hij inventariseerde voor zijn studie Populaire muziek op de radio 1919-1941 alle muziekuitzendingen verzorgd door de toenmalige radio-ensembles – is bekend dat Eisler op 15 april 1933 het VARA-ensemble De Flierefluiters dirigeerde. Wellicht werd het lied gezongen (in de jaren ’20 was er in de reeks Het opstandige lied een uitgave verschenen met een Nederlandse tekst van P.C. de Ruyter) – vooralsnog is dat niet zeker. De datering die uitgeverij Breitkopf & Härtel toekent aan deze bewerking van het Mariannelied (1933?) kan dus zonder reserve worden aangenomen.
Goed dat Colijn niet een halfjaar eerder aan de macht is gekomen…
door Jan Jaap Kassies
(Bron: H. Wijfjes – VARA, biografie van een omroep)
