Het komt voor dat iemand zich herinnert dat ergens in Hilversum een kelder is waarin zich interessante bladmuziek bevindt. Tot deze op 1 augustus 2013 werd gesloten was de Muziekbibliotheek van de Omroep de grootste toegankelijke collectie bladmuziek in ons land, sinds die dag is het de grootste ontoegankelijke muziekcollectie. De bezuinigingen van het (vorige) kabinet hadden naast o.a. het Theater Instituut Nederland, Muziek Centrum Nederland en het Nederlands Muziek Instituut ook het Muziekcentrum van de Omroep resp. doen verdwijnen c.q. zwaar getroffen. Ook voor die fatale datum genoot de Omroepmuziekbibliotheek (MCO-MB) niet de bekendheid die een dergelijke unieke instelling toekomt. Doordat ze van oudsher ‘facilitair’ was aan de omroepmuziekensembles (orkesten en koor) had ze geen eigen gezicht buiten de omroepwereld c.q. Hilversum.

Tijdens de laatste jaren van haar bestaan heeft de MCO-MB echter – vooral dankzij de website en de social media – veel contacten opgebouwd en onderhouden met andere instellingen en personen in het muziekleven. Een belangrijke factor hierbij was dat meer aandacht werd geschonken aan bijzondere vondsten in de collectie. Een paar voorbeelden: toen een aantal handschriften van strijdliederen van Hanns Eisler was ontdekt (in 1933 voor de VARA gecomponeerd) heeft Werner Herbers er een deel van opgenomen met het Metropole Orkest. Hiervan is een deel gebruikt in een item voor het programma OVT van VPRO-radio. Toen op instigatie van Toon Hermans-biograaf Jacques Klöters de bladmuziek van de musical werd gevonden die Hermans zelf heeft geschreven is het idee opgevat deze na ruim 60 jaar weer tot leven te wekken.

Na de sluiting van de MB toonde de redactie van VPRO’s muziekprogramma Vrije Geluiden interesse. Zo ontstond in samenwerking met ondergetekende het plan een aantal parels uit de MB-collectie op te nemen voor tv-uitzending. Na de Aubade voor harp van Jurriaan Andriessen, enkele bigbandarrangementen en het herontdekte Pianotrio van Hans Henkemans is het op 17 mei a.s. de beurt aan een van de ca. 20 hoorspelmuzieken die Jurriaan Andriessen componeerde: De prins die de hik had (1947, tekst: Alexander Pola), waaruit een fraaie selectie te horen/zien zal zijn.

Al deze voorbeelden tonen onmiskenbaar het belang aan van de collectie.

Twee voorbeelden: Hans Lachman en Boy Edgar

Lachman Requiem
Enkele jaren geleden is de Leo Smit Stichting, betrokken bij dit project, geïnformeerd over de aanwezigheid van vele handgeschreven werken van o.a. Hans Lachman (en ook o.a. Wilhelm Rettich, Israel Olman, Hans Krieg, enz. enz.) Daarom is het merkwaardig dat nu gewerkt is met kopieën van de bladmuziek van het Requiem, terwijl het origineel zich in Hilversum bevindt (zie bijlage: eerste pagina van het partituurmanuscript).

Helaas vormt dit geval geen uitzondering; des te plezieriger is het als de weg naar de Heuvellaan wel wordt gevonden (de MB-collectie is te vinden in het voormalige VARA-studiogebouw aldaar). Zo kwam onlangs een vijftal bezoekers langs om handgeschreven arrangementen voor Boy’s Big Band te bekijken resp. (daarvan) opnamen te maken t.b.v. een documentaire over de leider van die band, die in de jaren ’60 vele opnamen voor de VARA heeft gemaakt: Boy Edgar. Een rondleiding die een medewerker van het Nederlands Jazz Archief eens kreeg in de collectie had geresulteerd in een mail aan schrijver dezes met de vraag of er nog Edgar-materiaal in de collectie aanwezig is, dat kan worden gebruikt bij een concert (15 november a.s., Bimhuis) ter herdenking van de in 1915 geboren jazzgrootheid. Er bleken 30 titels bewaard te zijn gebleven, waaruit nu een selectie wordt gemaakt voor genoemd evenement.

Als er een (fysiek/digitaal) ‘loket’ was om informatie te vragen over de collectie van de Omroepmuziekbibliotheek, zou het vinden van materiaal niet meer afhankelijk zijn van ‘toevallige’ contacten.

Analyse Raad voor Cultuur Op 8 april publiceerde de Raad voor Cultuur de Agenda Cultuur 2017-2020 (en verder). Dit rapport bevat een analyse van de huidige stand van de erfgoedsector in Nederland, en adviezen aan de minister van OCW om hierin verbetering te brengen. Onder de kop ‘kennisborging erfgoed’ staat:
‘In het erfgoeddomein is er sprake van een verlies van bestaande kennis en expertise. In alle deelsectoren blijkt dit een toenemend probleem. De kennis die uitstroomt wordt onvoldoende overgedragen, waardoor lacunes ontstaan. Daarnaast zijn door de bezuinigingen de plekken om in te stromen afgenomen.’
(…)
‘Om archieven ook in de toekomst toegankelijk te houden zijn specialistische kennis en vakmanschap onmisbaar.’
(…) (p. 120)
Archieven van bedrijven [...] kunnen even belangrijk zijn als overheidsarchief om het verleden in samenhang te kunnen kennen.
(Dit geldt in hoge mate voor de MB-collectie: hierin bevindt zich immers een groot deel van de muziek die vanaf ca. 1925 door de Nederlandse omroep via radio en tv is gebruikt – en daarmee een aanzienlijk deel van het ‘collectieve auditieve geheugen’ heeft beïnvloed. Hoorspelen, herkenningsmelodieën van ensembles en programma’s, die een integrerend onderdeel vormen van de omroephistorie, maar ook ‘geëngageerde’ muziek die de tijd van ontstaan weerspiegelt.) (p. 121)
‘In de Archiefvisie 2011 bevestigde de staatssecretaris dit principe krachtig. De raad heeft aansluitend daarop geadviseerd een fonds voor particuliere archieven in te stellen om te voorkomen dat deze tussen wal en schip raken.’
(Op 1 november 2012 publiceerde ik een blog met de titel ‘Tussen wal en schip’, als reactie op een uitspraak van Diederik Samsom bij de presentatie van het regeerakkoord van Rutte-2.)
‘Particuliere archieven worden immers niet beschermd door de Archiefwet, terwijl ze ook niet door de Wbc als beschermd cultureel erfgoed zijn aangewezen. Onder invloed van bezuinigingen is een dergelijk fonds er niet gekomen. De afgelopen jaren hebben een reeks van incidenten laten zien waarbij archiefcollecties als die van het Tropeninstituut, de Wereldomroep, de collectie van Museum Enschede, de Muziekbibliotheek van het Muziekcentrum van de Omroep en andere particuliere collecties verloren dreigen te raken of al verloren zijn geraakt. Wil de Archiefcollectie NL daadwerkelijk gestalte krijgen, dan zal dit onderwerp actief door de overheid moeten worden geagendeerd.’
Iedereen die enig idee heeft van de omvang èn rijkdom van de collectie van de Omroepmuziekbibliotheek vraagt zich nu af welke overheidsinstantie dit advies van de Raad voor Cultuur ter harte neemt en concrete stappen gaat nemen om dit unieke erfgoed (vandaag precies een jaar en negen maanden geleden gesloten) weer toegankelijk te maken voor geïnteresseerden.

Naschrift: in een artikel in Trouw (7 april 2015) n.a.v. de uitvoering van het Requiem van Hans Lachman wordt de hoop uitgesproken dat zijn werk meer bekendheid zal krijgen. Ook is nagedacht over mogelijkheden om het Requiem bij toekomstige uitvoeringen met ander werk te combineren. Voorstel: voer dan ook Jiskor uit, voor bariton, koor en orkest (de handgeschreven partituur is te vinden op deze site). (Merkwaardig genoeg wordt in dit artikel eerst vermeld dat een opname van het Requiem op 4 mei 1960 via de radio is uitgezonden, en vervolgens dat van de aanwezigen bij de uitvoering op 9 april jl. ‘met uitzondering van de uitvoerenden niemand het stuk ooit heeft gehoord’. Zoals in de op 28 april jl. uitgezonden documentaire Requiem te horen was hebben inwoners van Grubbenvorst in 1960 gezamenlijk naar de radio-uitzending geluisterd.

Dat het Requiem nu wordt gepresenteerd als ‘Van Limburg Requiem’ is enigszins curieus: op de eerste partituurpagina vermeldde de componist (die geboren was als Heinz Lachmann en artikelen over lichte muziek schreef onder de naam ‘H.J. van Limburg’) zijn ‘vernederlandste’ naam: Hans Lachman (hij verkreeg in mei 1951 de Nederlandse nationaliteit).

Jan Jaap Kassies

Werkenlijst: • Selectie Hans Lachman-composities in de collectie van de voormalige Muziekbibliotheek van de Omroep • arrangementen voor o.a. de Minnestreels en ruim 30 voor het Metropole Orkest (wsch. alle daterend uit de jaren 1945-1960) • Partituren op muziekschatten.nl

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op de MuDaKo-blogsite.